Những hoàn cảnh khác nhau hình thành nên trong họ những quan điểm khác nhau về đồng tiền, nhưng chung quy họ đều có cùng một tâm tư: khi đã giàu có thì tiền không phải là mục đích duy nhất của họ.
Trong số họ, có người từng là một trong những người giàu nhất trên sàn chứng khoán Việt Nam với giá trị tài sản vài ngàn tỉ đồng. Họ rất giàu. Thế nhưng, không phải ai cũng có gốc gác “tiểu thư” như chị Cao Thị Ngọc Dung, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Vàng bạc Đá quý Phú Nhận (PNJ), để chẳng bao giờ phải lo lắng tới tài sản cá nhân. Ngược lại với chị Dung, cả nhà chị Đặng Thị Hoàng Phượng, Chủ tịch HĐQT Công ty Khoáng sản Sài Gòn - Phú Quốc, từng phải ăn bo bo, nhai khoai mì sùng trong nước mắt để sống nên luôn nghĩ phải phấn đấu thoát nghèo. Anh Hoàng Minh Châu, Phó Chủ tịch HĐQT Công ty FPT, cũng trải qua cảnh “bần hàn” đến nỗi từng đâm ra “căm thù tư bản”. Còn doanh nhân trẻ Lê Hải Bình, Chủ tịch HĐQT Công ty Mắt Bão, công ty cung cấp các dịch vụ về công nghệ thông tin, may mắn khẳng định mình trong lúc đất nước đã đổi thay nên cách nhìn nhận về tiền bạc cũng khá thoải mái.
Tiền có quan trọng?
Chị Cao Thị Ngọc Dung: Tiền tất nhiên là quan trọng rồi, không có tiền sẽ không sống được, đôi khi muốn làm điều tốt thì phải có tiền. Cuộc sống nghèo khổ con người ta hay bị đồng tiền cuốn vào, sống không thoải mái. Thậm chí đôi khi sự nghèo đói có thể đưa người ta đến những hành động phi pháp. Nhưng ai coi đồng tiền là mục đích của cuộc đời thì sẽ khổ, khổ vì tiền, giống như mắc nợ đồng tiền, đến lúc giàu có rồi cũng phải bằng mọi cách lao vào kiếm tiền.
Anh Hoàng Minh Châu (Phó Chủ tịch HĐQT Công ty FPT): Thời niên thiếu, chúng tôi được dạy địa chủ và tư bản giàu có là do bóc lột dân nghèo. Vì thế, tôi căm thù họ và coi thường đồng tiền. Thực ra, lúc đó nhà tôi rất nghèo, chẳng mấy khi tôi nhìn thấy tiền, coi thường hay kính trọng thì cũng không khác nhau mấy.
Thời thanh niên, tôi được nhà nước cử đi học ở nước ngoài. Lúc đó, tôi biết được có những người làm giàu bằng lao động sáng tạo, chứ không nhất thiết phải bóc lột ai đó mới giàu. Tôi bắt đầu kính trọng họ và không dám coi thường đồng tiền nữa. Sau này, khi làm doanh nghiệp, tôi có nhiều tiền hơn. Tôi luôn trân trọng đồng tiền, không chỉ vì mình vất vả mới kiếm được, mà còn vì nhờ có nó mà tôi có thể giúp đỡ gia đình, anh chị em và báo hiếu với bố mẹ.
Tôi trân trọng nhưng không thần thánh hóa nó. Tiền rất quan trọng, nhưng cuộc sống còn có nhiều thứ quan trọng hơn.
Chị Đặng Thị Hoàng Phượng: Chưa bao giờ tôi nghĩ mình làm chỉ vì đồng tiền. Trước hết, tôi làm để vượt nghèo. Sau đó là vì niềm đam mê. Tiền là cái đến sau, là thành quả của công việc. Nếu nói kinh doanh vì tiền thì đến giai đoạn nào đó nhu cầu về tiền cũng đủ. Như vậy, mọi việc sẽ ngừng lại vì không còn động cơ nào nữa để phấn đấu.
Sau đam mê thì đến trách nhiệm. Saigon Invest (tập đoàn mẹ của Công ty Khoáng sản Sài Gòn - Phú Quốc) hiện có hàng ngàn con người, trong đó có những người đã đi theo chúng tôi từ những ngày đầu lập nghiệp. Họ đặt tất cả niềm tin và chí hướng vào công ty. Bây giờ, ngoài tiền và tiếng tăm trong nước, chúng tôi còn có thêm mục tiêu vươn ra thế giới.
Anh Lê Hải Bình: Tôi rất thoải mái trong việc chi tiêu cho bản thân, nhưng khoản này thường chỉ chiếm một tỉ lệ rất nhỏ trong những việc cần dùng đến tiền. Khi mua hàng, tôi chỉ quan tâm mức giá đó phù hợp với mình là được, chứ không nghĩ là người khác mua rẻ hơn mình. Hãy nghĩ rằng người ta mua rẻ hơn vì người ta may mắn, thậm chí là giỏi hơn mình. Tuy nhiên, đối với những khoản tiền lớn như tiền đầu tư cho Công ty, tôi cân nhắc rất kỹ. Vì nó ảnh hưởng đến quyền lợi của nhiều người khác.
Mục đích cuối cùng trong kinh doanh là kiếm tiền?
Chị Cao Thị Ngọc Dung (Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Vàng bạc Đá quý Phú Nhận (PNJ): Chắc chắn mục đích của kinh doanh là lợi nhuận, tức phải làm ra được nhiều tiền, nhưng quan trọng là mình sử dụng đồng tiền đó như thế nào. Tôi không quan tâm đến tiền bạc của mình nhưng tôi cố gắng từng ngày để kiếm tiền cho công ty. Tôi không cố làm để có được một khối lượng tài sản nào đó và được mang danh là người giàu có. Tôi cũng không có nhu cầu tiêu xài nhiều. Tôi thích cuộc sống giản đơn và bình dị, tôi không có nhu cầu tiêu xài những sản phẩm hàng hiệu để thể hiện đẳng cấp của mình.
Với tôi, chỉ cần cuộc sống cá nhân và gia đình thấy thoải mái, nuôi con ăn học đàng hoàng, có dư tiền để có thể giúp đỡ người khác, vậy là tốt rồi. Chi tiêu nhiều nhất của tôi hiện nay là cho việc học hành của các con. Có lẽ vì vậy mà dù nhiều người nói tôi giàu có, nhưng tôi không có cảm giác mình là người giàu có.
Chị Đặng Thị Hoàng Phượng: Nói mục đích của kinh doanh là lợi nhuận là đúng, nhưng nếu lấy tiền làm mục tiêu cuối cùng và bất chấp tất cả như phá hoại môi trường, vi phạm pháp luật thì không thể bền vững. Tại sao chúng tôi chọn đầu tư vào các khu công nghiệp, dù rất vất vả? Để giúp tạo việc làm cho hàng ngàn lao động, góp phần xóa đói giảm nghèo... Bên cạnh việc thu hút đầu tư nước ngoài, tạo giá trị xuất khẩu…, chúng tôi còn theo đuổi mục tiêu xây dựng các khu công nghệ cao vì chúng không gây ô nhiễm môi trường, nâng cao trình độ công nghệ và sản xuất của Việt Nam.
Anh Hoàng Minh Châu: Có đôi lần chúng tôi tranh luận vấn đề tiền có phải là mục đích cuối cùng của kinh doanh hay không. Đa số ủng hộ quan điểm này. Thiểu số, trong đó có tôi, thì cho rằng, lý do chính đáng nhất để một doanh nghiệp tồn tại là tạo ra nhiều sản phẩm dịch vụ, được nhiều khách hàng sử dụng. Khi làm được điều này, doanh nghiệp sẽ thu lợi nhuận như một hệ quả tất yếu. Tôi không thích mô hình doanh nghiệp chỉ chú ý đến lợi nhuận mà không quan tâm đến việc đóng góp cho cộng đồng bằng việc tạo ra những sản phẩm, dịch vụ hữu ích.
Anh Lê Hải Bình: Không có tiền rất dễ dẫn đến xung đột, mất vui. Nhưng nhiều người không coi tiền là mục đích cuối cùng trong kinh doanh, bởi họ đã có rất nhiều tiền. Việc kinh doanh trở thành một sở thích, một niềm vui. Lúc này, không làm việc không chịu nổi, chứ không phải không có tiền không chịu nổi. Bản thân tôi cũng không ngoại lệ, công việc mang lại cho tôi niềm vui.
Lần đầu tiên kiếm được tiền
Chị Cao Thị Ngọc Dung: Ba má tôi trước kia cũng là những thương nhân thành đạt, nên từ nhỏ, tôi không quá xa lạ với đồng tiền và cách kiếm tiền. Tôi bắt đầu đi làm từ năm 1982, trong một thương nghiệp nhà nước. Đó là thời kỳ rất khó khăn. Lương của tôi rất thấp, thậm chí không đủ để mua sữa cho con, trong khi công việc tôi làm rất dễ bị cám dỗ bởi những khoản tiền “ngoài luồng”. Nhưng tôi có gia đình hậu thuẫn, nên không phải bon chen vì đồng tiền và có thể dồn hết tâm trí cho công việc. Kết quả, tôi làm được nhiều việc hơn, thành công hơn nhiều người cùng trang lứa.
Sau này, ở cương vị lãnh đạo, điều đầu tiên tôi nghĩ là phải làm sao cho nhân viên có thu nhập đủ để sống tốt và không nghĩ đến chuyện phải làm những điều không hay.
Chị Đặng Thị Hoàng Phượng (Chủ tịch HĐQT Công ty Khoáng sản Sài Gòn - Phú Quốc): Cách đây khoảng 10 năm, khi tôi phụ trách một công ty xây dựng, thực hiện công trình đầu tiên là xây một đoạn đường ngắn và nhà xưởng trị giá vài tỉ đồng ở Khu Công nghiệp Tân Tạo. Cảm giác lần đầu thực hiện thành công dự án và quyết toán có lời thật khó tả. Tôi mừng vì đã làm được một điều gì đó có ích cho bản thân, cũng như cho công ty. Niềm tự hào là động lực có sức thúc đẩy mạnh mẽ hơn nhiều so với đồng tiền kiếm được.
Tuy nhiên, việc kiếm tiền cũng mang lại nhiều mồ hôi và cả nước mắt. Đã có những lúc tôi cảm thấy không thể vượt qua được. Khó khăn nhất là giai đoạn tiến ra Bắc, đầu tư vào Khu Công nghiệp Quế Võ ở Bắc Ninh. Bắc Ninh lúc bấy giờ vẫn là một tỉnh nghèo. Việc thi công và giải phóng mặt bằng cực kỳ khó khăn vì một bộ phận người dân không đồng tình gây khó, thậm chí đã có cả xô xát...
Anh Lê Hải Bình: Tôi chỉ nhớ lần đầu mất tiền chứ không nhớ lần đầu kiếm được tiền. Khi còn là sinh viên năm thứ ba đại học, tôi nhận dạy thêm cho một bạn học sinh chuẩn bị thi đại học. Tháng lương đầu tiên tôi nhận được 800.000 đồng, hớn hở đi ngay vào siêu thị mua sắm (ngày đó sinh viên không có tiền nên việc mua hàng trong siêu thị là một khái niệm rất xa xỉ). Gọi là mua sắm nhưng cũng chỉ dám mua một vài đồ dùng thiết yếu, gần 200.000 đồng. Khi ra tính tiền thì hỡi ôi 800.000 đồng đã không cánh mà bay. Tôi về nhà trong tâm trạng bực tức lẫn hoài nghi, tự hỏi tại sao tiền trong túi mình mà người khác có thể móc ra dễ dàng như vậy.
Những câu chuyện liên quan đến đồng tiền không thể quên?
Anh Hoàng Minh Châu: Thời sinh viên học ở Nga, một người bạn cùng phòng với tôi bị mất tiền. Anh ta cất 50 rúp trong tủ, bị mất 20 rúp. Anh ta nghi cậu X lấy. Sự nghi ngờ của anh ta hình như có lý, vì cậu X lúc đó trốn biệt. Tôi nói với người bạn bị mất tiền rằng, X không phải là người ăn cắp, vì đã không lấy cả 50 rúp. Có lẽ X rất cần 20 rúp nên đã lấy đúng 20 rúp, sau thấy mình sai nên mới lánh mặt. Tôi trả hộ 20 rúp cho người bị mất và thống nhất không ai nói gì về chuyện này nữa. Một năm sau, X biết chuyện và trả lại tôi đúng 20 rúp. Đây là khoản tiền được sử dụng hiệu quả nhất trong đời tôi, vì chỉ có 20 rúp mà tránh được một việc không vui và quan trọng hơn không đẩy một con người vào đường cùng. Lúc đó nếu X bị quy là ăn cắp thì chắc chắn đã bị đuổi học về nước.
Chị Đặng Thị Hoàng Phượng: Tôi nhớ nhất thời bao cấp, những năm 1979-1980. Gia đình tôi rất nghèo. Như các gia đình khác, chúng tôi phải ăn cơm độn bo bo và xếp hàng mua hàng theo tiêu chuẩn. Đôi khi, cả gia đình tôi xếp hàng chỉ để mua vài ký khoai mì nhưng mang về thì bị sùng hết hơn 2/3. Ba mẹ tôi phải nhịn đói nhường cho các con.
Để cải thiện cuộc sống, ba tôi nuôi thêm con heo, dù đang là giám đốc một công ty nhà nước. Thời đó, nuôi một con heo cuối năm bán lấy thịt là đủ nuôi sống cả gia đình. Xui xẻo là con heo nhà tôi lăn ra bệnh. Quá lo sợ con heo chết, nghe lời người khác mách bảo là nhét trái khế vào miệng nó sẽ khỏi bệnh, ba tôi làm theo. Nhưng con heo chẳng những không hết bệnh mà còn bị nghẹn, ba tôi hoảng quá đưa cả bàn tay vào miệng nó lấy trái khế ra. Hậu quả là ba bị nó cắn nát bàn tay, máu chảy đầm đìa. Cuối cùng con heo cũng chết còn ba tôi bị thương nặng ở tay. Kỷ niệm buồn này anh chị em chúng tôi không bao giờ quên được.
Anh/chị dạy con như thế nào về đồng tiền?
Anh Lê Hải Bình (Chủ tịch HĐQT Công ty Mắt Bão): Con gái tôi mới 2 tuổi, nhưng khi cháu lớn hơn và biết tiêu tiền thì việc giáo dục cho cháu rất quan trọng. Tuy nhiên, không thể bắt chúng đi làm khi chúng chưa đủ tuổi, cũng không thể nói mãi rằng: “Bố kiếm tiền rất khó khăn nên con phải biết quý trọng”. Tôi sẽ tập cho con thói quen trình bày mục đích của việc xài tiền, nếu hợp lý thì không có lý do gì tôi từ chối. Trong công ty, nhân viên nào muốn công ty chi ra một khoản tiền đều phải có lý do, con cái cũng vậy.
Anh Hoàng Minh Châu: Tôi có 2 con gái, đều đang đi học. Lúc đầu, mọi chi tiêu của các cháu đều do ba mẹ trả nên chúng không biết tiết kiệm. Nhiều khi chúng mua đồ chơi rồi bỏ hoặc mua sách mà không đọc… Nhớ tới khẩu hiệu “ruộng đất cho dân cày”, nông dân quý ruộng đất của mình hơn ruộng của hợp tác xã, tôi quyết định mở cho mỗi cháu một tài khoản ngân hàng và chuyển vào một số tiền nhất định nhân dịp Tết, sinh nhật hoặc khi các cháu có thành tích. Các cháu chỉ được phép chi tiêu số tiền trong tài khoản. Điều ngạc nhiên đã xảy ra. Đối với những đồng tiền mà chúng đã được xác nhận quyền sở hữu, chúng quý không khác gì tiền chúng làm ra và chi tiêu hết sức tiết kiệm. Có lần tôi bắt gặp cháu bé vô cùng hối tiếc vì đã bỏ tiền mua một cuốn sách không hay. Trẻ con tiết kiệm “tiền của chúng” hơn là “tiền của bố mẹ”.
Khi cháu lớn học lớp 8, tôi cũng thử áp dụng “khoán 10” trong gia đình. Tôi thấy cháu chưa biết tiết kiệm điện, như ra khỏi nhà không tắt đèn, tắt quạt; máy tính, máy lạnh cứ để suốt ngày đêm. Tôi quyết định giao cho cháu quản lý điện trong gia đình với mức khoán bằng 90% mức trung bình hiện tại, giảm được bao nhiêu cháu được thưởng bấy nhiêu. Kết quả thật bất ngờ: không chỉ bản thân cháu biết tiết kiệm mà còn thường xuyên nhắc ba mẹ và mọi người trong nhà nhớ tắt quạt, tắt máy lạnh khi ra khỏi phòng, không để tivi hay máy tính qua đêm. Cuối tháng tiền điện giảm xuống còn 70%. Hóa ra, khoán có tác dụng hơn những lời giáo huấn!
Chị Cao Thị Ngọc Dung: Ba má thường dạy anh chị em tôi rằng, tiền phải đến từ lao động, chứ không từ trên trời rớt xuống. Và ở đời này, không có gì là vĩnh cửu, bạn đang giàu đó nhưng không có nghĩa là bạn sẽ luôn luôn giàu.
Giống như ba má, tôi luôn dạy con giá trị của đồng tiền, của sức lao động, dạy chúng ý thức tự lập. Tôi thường nói tài sản ba mẹ làm ra chưa chắc sẽ cho các con. Từ nhỏ, các con tôi đã sống rất bình dị, không ai biết chúng là con nhà giàu. Học lớp 5 cháu lớn đã biết viết báo Khăn Quàng Đỏ để kiếm tiền tiêu xài thêm, vì tôi chỉ cho con tiền tiêu vừa đủ. Bây giờ, khi chúng đã ra nước ngoài học, tôi cũng ra hạn mức chi tiêu. Muốn mua thêm gì các con phải cho tôi biết lý do.
Chị Đặng Thị Hoàng Phượng: Tôi được 2 cháu, cháu gái 10 tuổi và cháu trai 5 tuổi. Tôi rất nghiêm khắc trong việc cho các cháu tiêu tiền. Tôi thường cho các cháu xem những chương trình như “Ngôi nhà mơ ước” (chương trình truyền hình mang tính từ thiện, xã hội phát sóng trên HTV) và đưa các cháu đến thăm các trại trẻ mồ côi. Tôi cũng luôn nhắc con rằng ông bà, cha mẹ đã từ dưới đáy xã hội đi lên, bằng mọi nỗ lực mới có ngày hôm nay. Chỉ tiếc là vì công việc, tôi có rất ít thời gian dành cho các con.
.jpg "Willo Vietnam Co., Ltd"){kind=logo}
